Kansrijk Opgroeien is de slogan van het agentschap Opgroeien, dit zeker voor de kinderen en jongeren die extra ondersteuning kunnen gebruiken binnen de brede jeugdhulp. In de residentiële jeugdhulp komen er vaak een verscheidenheid aan jongeren terecht die te kampen hebben met diverse multi-problematieken. Een verblijf in een residentie verloopt voor sommige van deze minderjarigen dan ook zeer moeilijk, wat in enkele gevallen ook leidt tot het vastlopen van hun traject binnen de hulpverlening.
Bij deze geblokkeerde ontwikkelingstrajecten is het des te belangrijker om te blijven zoeken naar gespecialiseerde en ingrijpende hulp. Het project ‘Gedeelde verantwoordelijkheid en de ideale wereld’ is een antwoord op deze dynamieken van escalaties binnen de jeugdhulpverlening. In een Ideale Wereld bestaat er een Vlaamse jeugdhulpverlening waar gedeelde verantwoordelijkheid centraal staat, dit voor alle kinderen en jongeren die tijdelijk niet thuis kunnen verblijven.
Een gedeelde verantwoordelijkheid met gezamenlijke aanpak gebeurt in een ideale wereld vroeger en op maat van de hulpvrager. Dat vereist een andere organisatie van de jeugdhulpverlening en een netwerkaanpak die het huidige doorverwijsmodel moet kunnen doorbreken.
Samenwerking en expertise-deling als uitgangspunt
De projectoproep vormde in 2021 een aanzet om expertise binnen Jeugdhulp, VAPH, de GGZ en verdere partners samen te brengen. Dit met doel om enkele prangende problematieken aan te pakken binnen de sector en een antwoord te bieden op de geblokkeerde ontwikkelingstrajecten die hier momenteel uit voortvloeien.
Hulpverlening bij kinderen en jongeren wordt via dit project op een andere manier benaderd, dit door samenwerking te organiseren en in te zetten op expertise-deling. Gedeelde verantwoordelijkheid en gedeelde expertise is volgens Opgroeien het ideale recept voor een ideale jeugdhulpwereld.
De Ideale wereld in drie pilootregio’s
Ondertussen zijn er via projectmiddelen verschillende ‘lerende netwerken gedeelde verantwoordelijkheid’, ‘Ideale werelden’ en een administratieve drempelgroep opgericht. Deze initiatieven werden allemaal opgericht met de ondersteuning van het sociaal innovatiebureau iDROPS.
Uit de projectoproep ontstonden uiteindelijk drie netwerken bestaande uit verschillende partners in drie geselecteerde pilootregio’s. In het werkingsgebied Zuid-Antwerpen werd het netwerk 'Trawant' opgericht. Het netwerk 'Co-ncept Jeugdhulp' ontstond vanuit partners van de Westkust-Polder/Westhoek/Houtland-Polder/Midden WVL/RITS. Als laatste werd ook de 1G1P- regio 'Plantrekkers' geselecteerd, die het werkingsgebied van Oost-Limburg afdekt.
De Ideale wereld in werking
Ongeveer twee jaar na de initiële oproep, blijken de drie Ideale werelden steeds meer hun plek te veroveren in het huidige jeugdhulplandschap. Elk hebben ze ondertussen een eigen scope en werking gecreëerd om innovatief bij te dragen aan de Ideale Wereld. Op de themadag van 7 september werden hun huidige werkingen in verschillende sessies voorgesteld.
Het Diagnostisch Outreachteam - Trawant
OOOC Ter Heide, OLO-Rotonde en OBC Jeugdzorg Ter Elst hebben samen de krachten gebundeld om een vraaggestuurd diagnostisch outreach-team op te richten, dit voor kinderen en jongeren binnen de residentiële jeugdhulp of Pleegzorg.
Het team kan ingeschakeld worden door alle residentiële partners en pleegzorgers binnen de regio Trawant, voor zowel concrete als brede diagnostische vragen.
Het doel is om integratieve diagnostiek op maat aan te bieden om diverse residentiële teams en pleegzorgers in hun kracht te zetten. Zo kunnen ze kinderen en jongeren blijven vasthouden, ook als het moeilijk loopt. Indien wenselijk, kan PANGG 0-18 ook verdere opvolging aanbieden.
Diagnostiek is momenteel een vaak bediscussieerd en relevant thema in de jeugdhulp. Ook het agentschap Opgroeien is nog zoekende naar het breed uitdragen van de rol die diagnostiek vandaag kan spelen binnen de jeugdhulpverlening. Het innovatieve project van Trawant kan daarom ook helpen om de huidige knelpunten en tekorten in de verschillende processen bloot te leggen.
Planmakers - Co-ncept Jeugdhulp
Uit ‘Co-ncept Jeugdhulp’ werd bijvoorbeeld het project van de ‘Planmakers’ opgericht in maart 2023. De planmakers bestaat uit een team van diverse mensen uit verschillende sectoren waarin de jeugdhulp mee in aanraking komt, zoals: Jeugdhulp, VAPH, GGZ en Onderwijs. Het doel is om aan de slag te gaan met jongeren en gezinnen die in geblokkeerde trajecten zijn verzeild geraakt, dit vanuit een uitgewerkte visie en verschillende bouwstenen.
Oorspronkelijk was het de bedoeling dat een ‘planmaker’ als procesbegeleider een gedeeld actieplan zou uitwerken voor deze jongeren en gezinnen. Momenteel vervult de ‘planmaker’ echter een veel complexere rol. De planmaker brengt de interventiegeschiedenis in kaart, maakt verbinding tussen verschillende actoren, bemiddelt, werkt herstelgericht en fungeert als vertaler-tolk tussen de leef- en systeemwereld.
Bovenstaande zaken vragen erg veel tijd en energie, waardoor er momenteel vaak nog niet gekomen wordt tot een effectieve opmaak van een actieplan. Momenteel vervult de Planmakers vooral dus een verbindings-en vertrouwensfunctie. Hieruit blijkt dat een onafhankelijke en onpartijdige actor van grote waarde is voor vele ouders, waarbij het ‘moeten’ van een actieplan even achterwege wordt gelaten. Bij het maken van verbinding wordt er vooral vertrokken vanuit het referentiekader van de betrokken ouders en jongeren, waardoor deze zich veel meer begrepen en ondersteund voelen.
Zinplekken – Plantrekkers
‘Zinplekken’ is een van de drie bouwstenen van de Ideale Wereld in de 1g1p regio Plantrekkers. Naast atelierwering en traumasensitief werken, ontstond deze bouwsteen uit enkele ideeën van de werkgroep onderwijs-welzijn. Jongeren die zich in een geblokkeerd welzijnstraject bevinden, hebben vaak nood aan mentale en fysieke ademruimte. Een time-out is een vaak gebruikte manier om die tijdelijke ademruimte te bieden. De Plantrekkers brainstormden daarom over de verschillende manieren waarop deze ademruimte verduurzaamd kan worden.
Wat hebben jongeren nodig? En wat is het verschil met wat wij denken dat ze nodig hebben? Een Zinplek fungeert als ademplek voor jongeren waar veiligheid en rust centraal staat. De Zinplek moet fysiek aantrekkelijk zijn en een jongere letterlijk terug “zin” geven. Deze plek is gericht op verbinding met de ruimere omgeving, wereldgericht in plaats van individugericht. Het is de bedoeling dat de Zinplek ingebed wordt in de hulpverlening en niet enkel gebruikt wordt wanneer een situatie uit de hand loopt.
Een samenwerkingsverband werd opgesteld om bestaande zinplekken in de regio te verbinden en te laten inbedden in een ruimere werking. Ook is het de bedoeling dat de zinplekfilosofie verspreid wordt en verduurzaamd kan worden om een systeemverandering in de jeugdhulp te kunnen bekomen.
De Ideale wereld: een stand van zaken
Algemeen kan er gesteld worden dat er heel interessante en mooie projecten werden opgericht binnen het brede project van de Ideale Wereld. De drie pilootregio’s hebben deze oproep met beide handen gegrepen om na te denken over gedeelde verantwoordelijkheid, in het bijzonder voor de jongeren en hun gezinnen die dreigen vast te lopen in geblokkeerde trajecten.
Hoewel dit project de ruimte en middelen geeft aan deze samenwerkingsverbanden om innovatief te zijn, zullen deze projectmiddelen niet van eeuwige duur zijn. Op welke manier kunnen deze mooie lessen verduurzaamd en ingebed worden in de toekomstige jeugdhulp? Of blijft de Ideale Wereld enkel een verre droom waar enkel tijdelijk via projectmiddelen van kan geproefd worden?
Ook is het opvallend dat alle projecten die binnen de Ideale Wereld gecreëerd werden, iets belangrijks gemeen hebben. Alle projecten focussen in se op het vervullen van de core taken van de jeugdhulpverlening: verbinding maken met de jongeren en hun gezin, ruimte en rust installeren en hulpverlening bieden die vertrekt vanuit het verhaal van de jongeren en hun gezin.
Laat het net deze basis zijn waar de meeste jeugdhulpverleners vandaag de dag steeds minder tijd voor vinden, omwille van personeels-en middelentekorten waar de jeugdhulpsector in Vlaanderen vandaag te dag mee te kampen heeft.
Willen we blijven dromen? Of worden deze initiatieven verduurzaamd in de jeugdhulp van morgen zodat we mogen terugkeren naar een jeugdhulp waar jeugdhulpvoorzieningen en hun praktijkwerker de ruimte, tijd en middelen hebben om te doen waar ze goed in zijn?
Nora Cnockaert I vzw Jo-In
