Het inzetten van digitale tools in de jeugdhulp

De jeugdhulp moet nu meer dan ooit kiezen hoe fysiek nabije hulp en digitaal welzijnswerk kunnen gecombineerd worden. De voorbije 15 jaar verkende de jeugdhulp schoorvoetend welke digitale tools er voor handen zijn en welke ingezet konden worden. De corona lockdown van 2020 zorgde daarbij voor een extra boost – vooral dan omtrent het inzetten van videogesprekken. Vaak ging het daarbij over online hulp náást de bestaande face-to-face hulp. De laatste jaren komen er vanuit de jeugdhulpsector meer en meer terechte vragen omtrent het inzetten van blended hulp: hoe kunnen we streven naar een ideale combinatie van fysieke hulp en online hulp?

Blended hulp gaat bij een strikte interpretatie om face-to-face en online hulpverleningsmomenten die elkaar opvolgen. Samen vormen ze een hulpverleningstraject. Bij een ruimere invulling (van blended hulp) kan het ook gaan om online hulptoepassingen die ingezet worden tijdens een face-to-face contact [v].

Net als in vele andere Vlaamse welzijns- en zorgsectoren dringt de vraag zich op: welke keuzes maken we in de jeugdhulp rond het duurzaam inzetten van een blended hulpaanbod? We formuleren hierrond enkele handvaten en uitdagingen.

‍

Een grote verscheidenheid bij het inzetten van digitale tools

Er is een grote differentiatie tussen jeugdhulporganisaties bij het verkennen en inzetten van digitale tools in begeleidingswerk: sommige organisaties ontwikkelen nieuwe apps; andere gebruiken wat er bestaat; nog andere organisaties kennen amper of geen online hulptools voor jeugdwelzijnswerk of weten niet hoe ze deze op een professionele manier kunnen inzetten. Zelfs binnen eenzelfde organisatie is er vaak een grote verscheidenheid in het omarmen en inzetten van digitale tools. Jeugdhulp is steeds maatwerk dus deze verschillen tussen begeleidingen en werkingen maken deel uit van de eigenheid van de sector.

Toch is het opvallend dat in een aantal andere welzijnssectoren de implementatie van digitale hulp meer gecoördineerd verloopt. Alle voorzieningen en organisaties die zich richten op ondersteuning van kinderen, jongeren en gezinnen zouden minimaal een overzicht kunnen maken van werkzame digitale tools en van enkele basisrichtlijnen en -afspraken over het gebruik van online hulp en sociale media. Er zijn hierrond al heel wat good practices, maar dit is nog niet overal ingeburgerd.

Hoe dan ook, bij het implementeren van blended werken starten we niet van nul. De realiteit toont aan dat de jeugdhulp digitale tools reeds jaar en dag gebruikt in de begeleidingen zoals e-mailen, whatsappen, beeldbellen , apps … Maar welke concrete plannen of ambities hebben jeugdhulporganisaties in verband met het blended ondersteuningsaanbod? En welke eenheid en verscheidenheid willen we hierrond in organisaties en in de jeugdhulpsector?

‍

Nood aan visie op blended jeugdhulp

Blind varen is nooit een goede optie - zeker niet als het stormt. Daarom is het essentieel om te weten wat de overkoepelende visie is op blended hulpverlening in de jeugdhulp. Hoe kijken jeugdhulpprofessionals, hun organisaties en de sector naar een blended ondersteuningsaanbod? En wat is de positie van een digitaal aanbod in de jeugdhulp en hoe positioneert zich dit tegenover het face-to-face aanbod?

Gelukkig krijgen jeugdhulporganisaties de ruimte om deze visie en positie zelf te bepalen. In andere Europese landen worden digitale tools vaak verplicht ingezet of quota van digitale communicatie met cliënten opgelegd. De uitdaging is dan ook om deze ruimte met beide handen te grijpen. In ‘kinderen, jongeren en gezinnen blended ondersteunen’[vi]  formuleren 23 vertegenwoordigers uit de jeugdhulp 20 adviezen en 64 acties om een visie op blended jeugdhulp uit te werken. Vanzelfsprekend is dit geen solowerk voor organisaties of teams maar hebben ook steunpunten, koepels, werkgeversfederaties en de Vlaamse overheid hierbij een opdracht.

‍

Onlinehulp-apps.be – jouw professionele wegwijzer

Een visie op blended ondersteunen van kinderen, jongeren en gezinnen kan je natuurlijk pas bepalen wanneer je weet welke digitale tools beschikbaar zijn voor je begeleidingswerk. En daar knelt het schoentje: als jeugdhulpverlener heb je geen tijd om te onderzoeken wat betrouwbare en degelijke digitale tools zijn. Op www.onlinehulp-apps.be werden reeds meer dan 140 apps en websites voor welzijn en geestelijke gezondheid gescreend en gepubliceerd. Je vindt er een aanbod van helder, gebruiksvriendelijk en betrouwbaar digitaal aanbod. 119 tools richten zich specifiek naar kinderen jongeren en jongvolwassenen. Je kan er ook je eigen favorietenpagina aanmaken met digitaal aanbod op maat van jouw team of doelgroep.

Wil je zelf een app of website laten screenen, dan kan je die daar ook aanmelden. Kortom, de appstore www.onlinehulp-apps.be is een relevante referentiewegwijzer in de digitale jungle.

‍

Inspirerende verhalen over blended werken

Helaas volstaan dergelijke overzichtelijke appstore of professionele demo’s van tools niet om jeugdhulpbegeleiders te stimuleren om blended hulp in te zetten. Inspirerende getuigenissen van collega's over blended ondersteuning, doen dat wel.

Vaak overheerst de klaagzang over wat er net niét werkt in digitale hulp. Positieve inspirerende getuigenissen komen zelden boven water. Vanuit het ontwikkelingsproject SWIPE getuigen 38 hulpverleners in korte filmpjes over hun favoriete digitale tool,  waarom ze die inzetten en welke meerwaarde dit biedt voor hun praktijk [vii]. Op de Instagrampagina “whataboutblended” schuilen achter tientallen tegels getuigenisfilmpjes over blended hulp, technologie, tips & tricks, anekdotes, valkuilen en meerwaardes uit jeugdhulporganisaties [viii].

Het kan een zinvolle aanleiding zijn om op basis van één of meerdere van deze filmpjes met je team in gesprek te gaan over het inzetten van digitale tools.

‍

Digitale samenwerkingsplatformen

Het kwaliteitsvol ondersteunen van kinderen, jongeren en gezinnen komt vaak tot stand door de sterke samenwerkingsverbanden. Sociale professionals uit jeugdhulp, algemeen welzijnswerk, CLB, onderwijs, jeugdwerk zijn vaak compagnons-de-route op dezelfde begeleidings- en ondersteuningstrajecten. Elk met hun handelingsplan en hun specifieke aanpak. Digitale samenwerkingsplatformen voorzien nu veel meer functionaliteiten voor info, foto’s en filmpjes delen, samenwerken aan documenten, afstemming en overleg (vaak in combinatie met het opvolgen van cliëntdossiers).

In het onderzoek digitale ondersteuning van samenwerking in de jeugdhulp werden kwaliteitsvolle digitale samenwerkingsplatformen in kaart gebracht waarbij negen digitale werkruimtes kwamen bovendrijven [ix]. Naar aanleiding van de resultaten van dit onderzoek geeft Opgroeien organisaties de kans om in lerende netwerken en proeftuinen met deze digitale werkruimtes te experimenteren en te verkennen wat dit voor jouw organisatie kan betekenen [x].

‍

Het burgerprofiel ook voor jongeren

Binnen jeugdhulp deelt men veel info over jongeren, meestal tussen hulpverleners onderling. Jongeren zelf weten echter niet of nauwelijks wat er over hen geweten is en gedeeld wordt. De uitbreiding van mijn burgerprofiel wil hieraan tegemoet komen en biedt jongeren met jeugdhulpervaring vanaf 12 jaar toegang tot hun jeugdhulphistoriek [xi]. Zo worden de gegevens bij Opgroeien vlotter ontsloten en krijgen jongeren transparante toegang tot hun eigen gegevens.

‍

De digitale kloof aanpakken

De digitale kloof [xii] is er - dat valt niet te ontkennen, en dit zowel bij jongeren als bij hulpverleners Maar de opdracht om te werken aan digitale zelfredzaamheid zou voor jeugdhulpverleners een dubbele uitdaging moeten inhouden: Welke inspanning leveren we zodat jongeren en hun gezinnen beschikken over de nodige hard- en software? Hoe investeren we in het versterken van de mediawijsheid van onze doelgroep?

Dit kan evenwel maar als we zelf als sociale professionals over kwaliteitsvolle hardware en veilig internet beschikken en zelf voldoende mediawijs zijn. Nog al te vaak is er schroom, twijfel, onzekerheid om als professional digitaal aan de slag te gaan.

‍

Professionele competenties voor blended hulpverlening

Beschikken jeugdhulpverleners momenteel over de nodige competenties om een digitaal en blended ondersteuningsaanbod voor jongeren te realiseren?

Hierbij zijn 7 clusters van competenties belangrijk:

‍

1. Aandacht hebben voor digitale inclusie van onze doelgroep;

2. Zelf mediawijs zijn en de eigen mediawijsheid bevorderen;

3. De mediawijsheid van onze cliënten vergroten;

4. Face-to-face hulp en digitale hulp kunnen combineren;

5. Professioneel online kunnen communiceren met cliënten;

6. De digitale gegevens met en voor onze cliënten kunnen beheren in;

7. Kunnen omgaan met nieuwe digitale uitdagingen.

Bovendien maken we best het onderscheid tussen welke competenties we van alle jeugdhulpverleners mogen verwachten en over welke extra competenties de medewerkers moeten beschikken die de kar trekken rond online en blended werken. Er wordt gewerkt aan het concretiseren van deze competentieclusters.  Met relevante hogeschoolopleidingen wordt het overleg opgestart om de hulpverleners-van-de-toekomst ook digitaal vaardig te maken.

‍

Een breed gamma vormingsmodules

Opgroeien biedt mometeel binnen het project Bandbreedte een breed gamma gratis vormingsmodules rond blended werken aan. Het versterken van de digitale competenties van jeugdhulpmedewerkers vergt immers de nodige aandacht. Deze korte vormingsmodules omvatten zowel professioneel e-mailen, chatten en beeldbellen als werken met onlinehulp-apps, professioneel online informeren, het inzetten van sociale media en het blended werken in het algemeen. Daarnaast biedt Mediawijs  een tiendaagse opleiding mediacoach jeugdhulp aan. Dit vormingsaanbod loopt nog tot eind 2025. Nog twee jaar tijd dus om deze expertise in huis te halen.

‍

En wat met toekomstige uitdagingen?

De technologische evolutie staat echter niet stil. Chatbots, artificiële intelligentie en metaverse-ontwikkelingen,… zijn in volle evolutie en dringen ook de leefwereld van onze cliënten en de jeugdhulpsector binnen.

Wat brengen deze ontwikkelingen aan kansen en bedreigingen voor ons welzijnswerk? Denk maar aan de man die uit het leven stapte na lange gesprekken met de chatbot Eliza [xiii]. In deze digitaliserende samenleving gaan zeker jongeren als ze met bepaalde vragen zitten of zorgen hebben, vaak eerst online op zoek naar een antwoord.

Hoe kunnen we constructief kritisch omgaan met en inspelen op alle digitale gegevensdeling rond de levenssituatie van onze jongeren? En wat met virtual reality en wearables waarvan we amper beseffen welke data ze verzamelen? Het is een opdracht voor hoger onderwijsopleidingen en middenveldactoren om deze evoluties op te volgen, in kaart te brengen en om samen met de jeugdhulpsector te evalueren wat dit voor de jeugdhulp betekent.

‍

www.onlinehulp-vlaanderen.be

De jeugdhulpsector hoeft rond al deze uitdagingengelukkig niet zelf het warm water uit te vinden. De website www.onlinehulp-vlaanderen.be bundelt alle knowhow rond onlinehulp en blended werken in welzijn en gezondheid. Dit is dé kennishub rond onlinehulp. De nieuwsrubriek houdt de vinger aan de pols met duiding en achtergrond. In de mediathee’ vind je bronnen over online en blended werken op één plek. Bij ‘vorming vind je het aanbod om je digitale competenties te versterken en blended te leren werken.  De rubriek ‘onderzoek en ontwikkeling’ verzamelt verwachtingen en realisaties  en in de rubriek ‘dossiers’ worden thema's rond blended werken uitgediept. In één van die dossiers wordt trouwens dieper ingegaan op ‘digitalisering in de jeugdhulp’ [xiv]

‍

Hopelijk blijft het niet bij een eenmalige boost.

Sommige van bovenstaande initiatieven zijn slechts mogelijk dankzij de ruime relancemiddelen die de Vlaamse Overheid via Opgroeien en het project Bandbreedte kan inzetten. Het is een nooit geziene financiële boost rond digitale verandering in een welzijnssector. Voor alle betrokken actoren is het de opdracht om deze middelen zo optimaal mogelijk in te zetten en op lange termijn te laten renderen met slechts één doel: het welzijn van kinderen, jongeren en gezinnen verbeteren.

Want één ding is zeker: online communiceren blijft slechts een middel en is nooit een doel op zich.

‍

‍

_________________________________

[i] Paredis, H. (2022).Jeugdhulp sluit leefgroepen door gebek aan begeleiders. Te raadplegenvia: https://sociaal.net/opinie/jeugdhulp-sluit-leefgroepen-door-gebrek-aan-begeleiders/

[ii] Meylemans, E.(2022). 'Ik kan niet op twee handen tellen hoe vaak ik ben gewekt door eengezicht dat ik nog nooit gezien had'. In: Sociaal.net. Te raadplegen via: https://sociaal.net/column/losgescheurd-boek-jeugdhulp/

[iii] Serrien, L. (2021).Eén gezin, één plan gaat met hele gezin aan de slag. In : Sociaal.net. Teraadplegen via;  https://sociaal.net/achtergrond/een-gezin-een-plan/

[iv] Jo-In. (2022). Reconversie;de omwenteling van jeugdhulp? Te raadplegen via: https://www.agorawebzine.be/artikels/reconversie-de-omwenteling-van-jeugdhulp

[v] Bocklandt, P. (2017) Blended hulp wordt het nieuwenormaal. Online en face-to-face doordacht combineren. In: sociaal.net. Teraadplegen via: https://sociaal.net/achtergrond/blended-hulp-wordt-het-nieuwe-normaal/

[vi]Bocklandt, P.,& & Beelen, S. (2022). Kinderen, jongeren en gezinnen blendedondersteunen - een advies over visie en positie. Te raadplegen via: https://www2.opgroeien.be/bandbreedte/actueel/beleidsadvies-over-visie-en-positie-van-blended-ondersteuning

[vii] Verplancke, J. & De Zitter, M. (2022) 38inspirerende digitale praktijken voor sociaal werk. Te raadplegen via: https://www.onlinehulp-arteveldehogeschool.be/inspiratie/

[viii] Laerte, M., Blontrock, M., Sabani, P., Verstraete,W., Stroo, C., El Markrini, I. & Antheunis, B. (2023) What about blended.Gent: Arteveldehogeschool – bachelorproject. Te raadplegen via Instagram: https://www.instagram.com/whataboutblended/

[ix] Custers, S., Beelen, S., Bocklandt, P., Claeys, H.,Drooghmans, N., Frederix, P., Vanbleu, C. & Verbruggen, V. (2022).Digitale Ondersteuning van Samenwerking in de Jeugdhulp. Onderzoek naar debehoeften en tools voor het digitaal ondersteunen van de samenwerking tussenjongeren, hun netwerk en professionals in de jeugdhulp in opdracht vanVlaams Agentschap Opgroeien. Te raadplegen via: https://www.samvzw.be/nieuws/digitaal-samenwerken-de-jeugdhulp

[x] Oproeien (2022) Oproep; test mee tools voordigitale samenwerking. Te raadplegen via: https://www2.opgroeien.be/bandbreedte/actueel/oproep-test-mee-tools-voor-digitale-samenwerking

[xi] Opgroeien (2022) Mijn burgerprofiel, nu ook voorjongeren; Te raadplegen via: https://www2.opgroeien.be/bandbreedte/actueel/mijn-burgerprofiel-nu-ook-voor-jongeren

[xii] Mediawijs (2021) Wat is de digitale koof en wat ishet verschil met digitale uitsluiting? Te raadplegen via: https://www.mediawijs.be/nl/artikels/wat-de-digitale-kloof-en-wat-het-verschil-met-digitale-uitsluiting

[xiii] Lelong, J. (2023) Belg stapt uit het leven nagesprekken met chatbot Eliza: ‘antwoorden lijken menselijk, maar er zit geenredeneringsproces achter’. In: De Morgen, 28 maart 2023

[xiv] Beelen, S. & Bocklandt, P. (2022) Dossier– digitalisering in de jeugdhulp. Te raadplegen via: https://onlinehulp-vlaanderen.be/dossiers/dossier-digitalisering-in-de-jeugdhulp